Botafumeiro, to największa kadzielnica (trybularz) na świecie, używana podczas niektórych Mszy pielgrzymich na zakończenie Camino de Santiago. Dziś opisujemy, gdzie możesz zobaczyć Botafumeiro z bliska, na których konkretnych Mszach zobaczysz je w działaniu i ew. ile kosztuje jego „zamówienie” na specjalną uroczystość.
Dziekan katedry w Santiago, José Fernández Lago, tak trafnie opisuje sens użycia Botafumeiro:
„(…) Tak jak zapach kadzidła unosi się w całej bazylice, tak chrześcijanie powinni swoimi cnotami i świadectwem życia nasycać dobrą wonią Chrystusa społeczeństwo, w którym żyją.”
Pierwszą udokumentowaną wzmianką o Botafumeiro jest adnotacja w Codex Calixtinus, gdzie jest on określany jako „Turibulum Magnum”. W historii katedry było wiele kadzielnic. Dziś są dwie.
Pierwsza, wykonana z mosiądzu w 1851 r. przez José Losadę, która zastąpiła tę skradzioną podczas okupacji francuskiej. To jest właśnie botafumeiro, które podziwiamy w dzisiejszych czasach we wnętrzu katedry.
Drugie Botafumeiro jest srebrną repliką poprzedniego i zostało podarowane Apostołowi przez Tymczasowych Podporuczników w 1971 roku. Jest umieszczane w transepcie katedry tylko wtedy, gdy jest używane, a na codzień przechowywane jest w Bibliotece w muzeum katedralnym (można je zobaczyć z bliska, zwiedzając muzeum).
Historia Botafumeiro rozpoczyna się w czasach, gdy Santiago de Compostela stawało się coraz ważniejszym ośrodkiem religijnym, przyciągającym pielgrzymów z całej Europy. Już w XI wieku katedra była miejscem kultu, a pielgrzymki do grobu św. Jakuba zyskiwały na popularności.
W tamtych czasach kadzidła były powszechnie używane w kościołach i katedrach do oczyszczania powietrza oraz nadawania uroczystego charakteru nabożeństwom. Początkowo używana w katedrze w Santiago de Compostela kadzielnica było stosunkowo mała i prosta w konstrukcji, ale pełniła ważną funkcję praktyczną i liturgiczną.
W tym okresie, kadzidło było głównie używane do neutralizowania nieprzyjemnych zapachów, jakie mogły się gromadzić w tłumnie odwiedzanej katedrze w Composteli.
W XIII wieku, kiedy Santiago de Compostela stało się jednym z najważniejszych centrów pielgrzymkowych w Europie, potrzeba większego i bardziej imponującego kadzidła stała się oczywista. W tym czasie liczba pielgrzymów rosła, a katedra była często wypełniona po brzegi. Funkcja kadzidła stała się jeszcze bardziej istotna.
W literaturze z tego okresu pojawiają się pierwsze wzmianki o większej kadzielnicy, która mogła być prekursorem dzisiejszego Botafumeiro. Kadzielnica ta była już znacznie większa niż poprzednie wersje, a jej użycie podczas najważniejszych uroczystości liturgicznych zaczęło stawać się tradycją.
Przełomowym momentem dla Botafumeiro był XIV wiek. Wtedy właśnie nowe Botafumeiro, które pojawiło się w katedrze było większe, bardziej zdobione i co najważniejsze: stało się centralnym elementem liturgii w katedrze w Composteli.
W tym okresie wzrosło także symboliczne znaczenie kadzidła. Już nie tylko oczyszczało powietrze, ale także symbolizowało modlitwy wiernych unoszące się ku niebu.
Botafumeiro zaczęło być używane nie tylko w praktycznym celu, ale także jako wyraz hołdu dla św. Jakuba i jako element podkreślający majestat uroczystości religijnych. Częściowo, taką właśnie funkcję Botafumeiro pełni do dziś.
XV wiek to okres, w którym Botafumeiro osiągnęło swoją obecną, pełną formę. W 1400 roku, kiedy katedra przechodziła przez serię modernizacji, kadzidło zostało powiększone do jeszcze bardziej imponujących rozmiarów.
W tym czasie zaczęto także stosować bardziej trwałe materiały, takie jak mosiądz i srebro, co nadało Botafumeiro jeszcze większy blask i znaczenie.
Jednym z najważniejszych wydarzeń tego okresu było stworzenie specjalnej liny i montaż mechanizmu, który umożliwiał wprowadzanie kadzidła w ruch. Lina ta musiała być wyjątkowo mocna, aby wytrzymać ciężar kadzidła i siłę, z jaką było wprawiane w ruch podczas ceremonii.
W 1499 roku doszło do słynnego incydentu, kiedy to Botafumeiro zerwało się z liny podczas uroczystej mszy i przeleciało przez cały transept katedry, lądując na jednym z balkonów. Inne wzmianki o tym wydarzeniu sugerują nawet, że trybularz wypadł przez okno aż na plac Platerias.
Niezależnie, jak było naprawdę, nikomu nic się nie stało, ale wydarzenie to zapadło w pamięć i przeszło do legend jako jeden z najbardziej dramatycznych momentów w historii Botafumeiro.
W XVI wieku Botafumeiro było już dobrze znane w całej Europie i stało się symbolem Santiago de Compostela. W 1554 roku katedra otrzymała w prezencie nowe Botafumeiro, wykonane z czystego srebra, co nadało mu jeszcze większy prestiż. Nowa kadzielnica była większa, cięższa i bardziej ozdobna niż kiedykolwiek wcześniej.
W tym okresie Botafumeiro zaczęło być używane podczas najważniejszych świąt, takich jak Wielkanoc, Boże Narodzenie czy święto św. Jakuba.
No to teraz konkrety! Botafumeiro ma 1,6 metra wysokości i waży około 80 kilogramów. Z takim rozmiarem i wagą jest naprawdę potężnym obiektem, który wymaga nie lada siły, by go poruszyć.
Do tego potrzeba ośmiu mocnych mężczyzn, zwanych tiraboleiros, którzy wprawiają kadzidło w ruch. I kiedy już to zrobią, Botafumeiro osiąga niesamowitą prędkość, dochodzącą do 68 km/h! Nieźle, co?
Tiraboleiros to specjalnie wyselekcjonowana grupa mężczyzn, których zadaniem jest odwiązanie lin kadzielnicy w odpowiednim momencie, rozkołysanie i kontrolowanie pracy Botafumeiro podczas uroczystych mszy i ceremonii. Nie jest to zadanie dla każdego – wymaga siły, precyzji i synchronizacji.
Tiraboleiros dawniej byli członkami kilku rodzin, zamieszkujących bliskie otoczenie katedry i funkcja ta była dziedziczona z pokolenia na pokolenie, gdyż zawsze wiązała się z dodatkowych dochodem.
Dziś tiraboleiros to grupa stałych pracowników katedry, specjalnie przeszkolonych do wykonywania tej funkcji. W skład tej grupy wchodzą pracownicy ochrony, muzeum katedralnego, zakrystianie i wolontariusze. Ubrani są w ciemno-bordowe szaty z przytwierdzonymi do kołnierzy muszlami przegrzebków (muszli pielgrzyma).
W odpowiedniej chwili podczas liturgii, jeden z grupy mężczyzn rozpala węgle, które następnie wrzucane są do trybularza. Rozpalanie węgli odbywa się na zewnątrz katedry, a właściwie na wewnętrznym dziedzińcu muzeum katedralnego, do którego prowadzą drzwi za zakrystią.
Węgle są przenoszone do kadzielnicy, kadzielnicę zasypują kadzidłem księża uczestniczący w liturgii (gdy jest ich wielu, tylko wybrani są zapraszani przez ceremoniarza do „zasypania” kadzielnicy.
Kolejnym krokiem jest już wprawienie kadzielnicy w ruch.
Botafumeiro jest tak wyjątkowe, że stworzono kilka jego kopii. Jedna z nich znajduje się w kościele św. Marcina w Limie, w Peru. Kolejna jest w katedrze w Ourense, a jeszcze jedna w katedrze w Lugo.
Mimo że oryginał z Santiago de Compostela jest jedyny w swoim rodzaju, te kopie są hołdem dla tej niezwykłej tradycji i pozwalają innym katedrom na przeżycie podobnych doświadczeń liturgicznych.
Również mniejsze kościoły pod wezwaniem św. Jakuba czasem tworzą swoje kopie słynnego Botafumeiro. W Polsce m.in. kościoły w Jakubowie, koło Głogowa oraz w Brzesku w Małopolsce mają swoje mniejsze kopie kadzielnicy z Santiago.
Użycie Botafumeiro wiąże się zawsze z wysokiej rangi uroczystością. Nie jest prawdą, że Botafumeiro używane jest zawsze np. w niedzielę lub zawsze na Mszy o 12:00. To, że ktoś „zawsze” trafił na Botafumeiro podczas konkretnej Mszy, to przypadek. Już tłumaczę kiedy na pewno zobaczymy Botafumeiro.
1. Uroczystość Objawienia Pańskiego (Epifania): 6 stycznia
2. Niedziela Zmartwychwstania
3. Wspomnienie objawienia Apostoła w bitwie pod Clavijo: 23 maja
4. Zielone Świątki (święto ruchome)
5. Męczeństwo św. Jakuba: 25 lipca
6. Święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny: 15 sierpnia
7. Wszystkich Świętych: 1 listopada
8. Chrystusa Króla (święto ruchome)
9. Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny: 8 grudnia
10. Boże Narodzenie: 25 grudnia
11. Przeniesienie szczątków Apostoła (Translatio): 30 grudnia
Ale uwaga! Botafumeiro używane jest znacznie częściej!
Poza wyznaczonymi świętami, które wymieniłem, Botafumeiro używane jest na konkretnych Mszach, związanych z różnymi innymi uroczystościami i wydarzeniami. Jednym słowem: użycie botafumeiro można, brzydko mówiąc: zamówić.
Botafumeiro zamawiane jest np. przez firmy, organizujące swoje pielgrzymki do Santiago, szkoły z całej Hiszpanii, czy nawet prywatne osoby, które świętują jakiś swój jubileusz, odbywając pielgrzymkę do Composteli i chcą uświetnić liturgię Mszy świętej właśnie poprzez zamówienie kadzenia katedry.
Oficjalnie NIKT nie udziela takich informacji. Ani biuro pielgrzyma, ani zakrystia, ani ochrona katedry. Informacje nie są udzielane dlatego, by w katedrze nie pojawiali się gapie, którzy przychodzą tylko po to, by zobaczyć kadzidło. Botafumeiro jest bowiem częścią całej liturgii!
Można samemu, korzystając z uroku osobistego, próbować podpytywać ochroniarzy, zakrystianów etc. Nigdy jednak nie będzie pewności, czy na danej Mszy kadzidło będzie uruchomione, czy nie.
Wielokrotnie, podczas organizowania różnych wydarzeń na Camino de Santiago, zdarzało i zdarza nam się „zamawiać” Botafumeiro, więc dokładnie mogę Wam powiedzieć jak to się załatwia i ile to kosztuje.
Zamówić Botafumeiro może każdy, kto ma wyraźną, określoną intencję z jaką chciałby się modlić na Mszy dla pielgrzymów w katedrze.
Od czasów pandemii z wielu zrozumiałych względów (których w tym artykule nie muszę przytaczać), koszt używania Botafumeiro wzrósł znacząco. Przed pandemią, użycie Botafumeiro można było zamówić za około 200€.
Dziś cena rozbita jest na kilka czynników, z których podstawową opłatą za samo uruchomienie kadzielnicy podczas specjalnie „zamówionej” Mszy jest 500€. Ale to nie wszystko. To tylko podstawowa opłata.
Rachunek wystawiany za uruchomienie Botafumeiro zawiera bowiem następujące składowe:
W powyższym wypadku widzimy, że „zamówienie” Botafumeiro to koszt ok. 1200€, jeśli chcemy, brzydko mówiąc, by wszyscy byli zadowoleni.
Botafumeiro to nie przedstawienie teatralne, a część liturgii w katedrze w Composteli. Jego użycie powinno być zatem ściśle powiązane z intencją Mszy świętej. Należy zatem wybrać dzień i godzinę Mszy świętej w katedrze w Santiago, która będzie sprawowana w naszej intencji. Intencję można zamówić w zakrystii katedry u sióstr benedyktynek.
Następnie, zgłaszamy się do biura pielgrzyma. Osobiście lub mailowo. Kontakt mailowy w sezonie jest jednak BARDZO utrudniony na adres: botafumeiro@catedraldesantiago.es i wyjaśniamy naszą potrzebę.
Z doświadczenia powiem, że najlepiej zawsze załatwić to osobiście w biurze!
Zapraszam Was na Camino de Santiago z nami. Może uda nam się zobaczyć kadzielnicę w działaniu!
PON – PIĄ: 08:00 – 16:00
SOB: 10:00 – 14:00
NIEDZ: Odpoczywamy. Ty też odpocznij.
Nie wstydź się! Daj nam znać jeśli masz pytania.
